Trái phiếu chính phủ là gì?

[Brandi Casper]

Trái phiếu chính phủ là loại nợ do chính phủ một quốc gia phát hành để hỗ trợ cho các khoản chi tiêu và nghĩa vụ bắt buộc của chính phủ. Trái phiếu chính phủ là một công cụ đầu tư có rủi ro thấp vì được đảm bảo thanh toán bởi chính phủ của một quốc gia.

Phần lớn trái phiếu chính phủ thanh toán lãi định kỳ, một số ít trái chủ sẽ được mua trái phiếu với một mức giá chiết khấu so với mệnh giá, và khi đáo hạn, họ sẽ nhận về khoản tiền bằng với mệnh giá.

Chính quyền địa phương cũng có thể phát hành trái phiếu như một khoản vay để tài trợ cho các dự án, công trình công cộng như cơ sở hạ tầng, thư viện hoặc công viên của địa phương. Những trái phiếu này còn được gọi là trái phiếu đô thị, và thường mang lại những ưu đãi về thuế nhất định hoặc thậm chí miễn thuế cho các nhà đầu tư. Vì vậy, chúng được xem là một khoản đầu tư sinh lời tốt và hấp dẫn với các nhà đầu tư.

Mặc dù trái phiếu chính phủ, trái phiếu đô thị có thể có lãi suất thấp hơn so với trái phiếu doanh nghiệp hoặc cổ phiếu, nhưng chúng mang lại một mức tỷ suất sinh lợi ổn định cùng với rủi ro rất thấp.

Vai trò của trái phiếu chính phủ​

Trái phiếu chính phủ hỗ trợ tài trợ cho thâm hụt ngân sách chính phủ và được sử dụng để huy động vốn cho các dự án khác nhau như chi tiêu cho cơ sở hạ tầng.

Trái phiếu chính phủ cũng được Ngân hàng Nhà nước sử dụng để kiểm soát nguồn cung tiền của quốc gia. Khi Ngân hàng Nhà nước mua lại trái phiếu của chính phủ thì sẽ đồng nghĩa với việc cung tiền tăng lên trong nền kinh tế. Cung tiền tăng thường dẫn đến lãi suất rẻ hơn, qua đó thúc đẩy chi tiêu, tiết kiệm và đầu tư của các tổ chức và cá nhân, nhờ đó thúc đẩy các hoạt động kinh tế phát triển hơn.

Ưu và nhược điểm của trái phiếu chính phủ​

Như tất cả các khoản đầu tư khác, trái phiếu chính phủ cũng có ưu và nhược điểm.

Về mặt tích cực, trái phiếu chính phủ mang lại dòng thu nhập ổn định từ lãi suất coupon. Tuy nhiên, lợi nhuận này thường thấp hơn so với các sản phẩm khác trên thị trường tài chính do mức độ rủi ro liên quan thấp hơn. Ở Việt Nam, các khoản lợi tức trái phiếu chính phủ được miễn nghĩa vụ thuế. Điều này giúp trái phiếu chính phủ thu hút được sự quan tâm từ các nhà đầu tư và tổ chức lớn, như ngân hàng hay các tổ chức bảo hiểm.

Nguồn ảnh: Internet
Trái phiếu với mức lãi suất cố định có thể bị giảm giá trong thời kỳ lạm phát gia tăng hoặc lãi suất đang trong đà tăng. Ngoài ra, trái phiếu nước ngoài có khả năng phải chịu rủi ro liên quan đến chính phủ quốc gia nơi trái phiếu được phát hành, bị ảnh hưởng bởi sự thay đổi trong tỷ giá tiền tệ cũng như nguy cơ vỡ nợ cao hơn.

Ưu điểm:​

• Đem lại nguồn thu nhập lãi ổn định
• Rủi ro mất thanh khoản cực thấp
• Được miễn thuế thu nhập trên các khoản lợi tức
• Thanh khoản cao, trái phiếu có thể được bán lại dễ dàng
• Có thể mua bán trái phiếu chính phủ thông qua các quỹ tương hỗ và ETF

Nhược điểm:​

• Lợi tức thấp hơn các tài sản rủi ro hơn như cổ phiếu, trái phiếu doanh nghiệp
• Thu nhập cố định có thể giảm do lạm phát gia tăng
• Rủi ro khi lãi suất thị trường tăng, khiến giá trị trái phiếu giảm
• Thanh khoản rất thấp và thường không hấp dẫn với các cá nhân

Nếu bạn mua trái phiếu chính phủ và giữ chúng cho đến khi đáo hạn, bạn sẽ được hưởng các khoản thanh toán lợi tức coupon và vốn đầu tư ban đầu của mình.

Trái phiếu chính phủ cũng giống các loại trái phiếu khác, có mối quan hệ nghịch chiều với lãi suất, giá thị trường sẽ biến động theo lãi suất trên thị trường. Khi lãi suất thị trường tăng, giá trái phiếu giảm để cân bằng lãi suất của trái phiếu với lãi suất thị trường và ngược lại.

Điều này có thể khiến cho tài sản ròng của nhà đầu tư bị tụt lại phía sau khi tiền của họ đang bị ràng buộc trong một sản phẩm với mức lãi suất thấp hơn mức của thị trường chung. Ví dụ, nếu trái phiếu chính phủ có mức lãi suất cố định là 2% /năm và giá cả trong nền kinh tế tăng 1.5% thì nhà đầu tư chỉ kiếm được 0.5% lợi nhuận theo giá thực tế (do trừ đi 1.5% từ lạm phát).

Làm thế nào để bạn mua trái phiếu chính phủ?​

Trái phiếu chính phủ được bán cho các nhà đầu tư thông qua nhà môi giới, ngân hàng, hoặc trực tiếp thông qua trang web của chính phủ.

Tại Việt Nam, Bộ Tài chính phát hành trái phiếu rồi ủy quyền cho Kho bạc nhà nước, sau đó phát hành chúng dưới hình thức đấu thầu theo quy định của pháp luật. Trái phiếu chính phủ được bán ra thị trường theo 2 hình thức: một là phát hành lần đầu bằng cách đấu thầu và hai là bán lại ở thị trường thứ cấp.

Với hình thức đầu tiên, chủ thể tham gia chỉ là các doanh nghiệp, ngân hàng nhà nước, tổ chức tài chính và tín dụng thuộc đối tượng cấp bảo lãnh của chính phủ. Hình thức thứ hai xuất hiện trên thị trường là khi trái phiếu chính phủ đã được phát hành. Các nhà đầu tư có thể sở hữu trái phiếu thông qua ngân hàng, công ty chứng khoán và các giao dịch được tiến hành theo hình thức thông thường (trao đổi trực tiếp) hoặc các thỏa thuận điện tử (trực tuyến).

Tuy nhiên trên thực tế, các nhà đầu tư cá nhân thường ưu tiên gửi tiết kiệm tại các ngân hàng hơn là mua trái phiếu chính phủ. Khi tham gia gửi tiết kiệm, họ có thể thu được một khoản lãi ổn định, an toàn với mức lãi suất cao hơn nhiều so với việc đầu tư vào trái phiếu chính phủ, và việc mở các tài khoản tiết kiệm cũng dễ dàng hơn rất nhiều.

Nguồn ảnh: Investing.com

Tại sao lãi suất của trái phiếu chính phủ thường thấp hơn các trái phiếu khác?​

Trái phiếu do chính phủ phát hành được coi là không có rủi ro. Khả năng vỡ nợ của chính phủ là rất thấp do chính phủ có khả năng in tiền hoặc tăng thuế để trả lãi cho các khoản nợ hiện có nhằm tránh vỡ nợ. Do đó, trái phiếu chính phủ luôn mang lại mức lãi suất được xem là tỷ lệ hoàn vốn phi rủi ro.

Mặt khác, trái phiếu doanh nghiệp và trái phiếu khác phải có lãi suất cao hơn để đền bù đắp cho các nhà đầu tư về rủi ro tín dụng đối với họ.

Các loại trái phiếu chính phủ ​

Chính phủ một quốc gia thường có nhiều loại chứng khoán nợ khác nhau được bán ra thị trường tùy thuộc vào nhu cầu huy động vốn của chính phủ cũng như những gì nhà đầu tư đang tìm kiếm. Hiên nay, trái phiếu chính phủ tại Việt Nam có 3 dạng là Tín phiếu kho bạc, Trái phiếu kho bạc và Công trái xây dựng Tổ quốc.

• Tín phiếu kho bạc: loại trái phiếu chính phủ có kỳ hạn là 13 tuần, 26 tuần hoặc 52 tuần và đồng tiền phát hành là đồng Việt Nam. Tuy nhiên, tín phiếu này có thể có các kỳ hạn khác tùy theo Bộ Tài chính quyết định nhưng không vượt quá 52 tuần. Đối tượng được phép mua trái phiếu này là các ngân hàng, các công ty và trung gian tài chính.
• Trái phiếu kho bạc: trái phiếu chính phủ có thời hạn từ 01 năm trở lên, được phát hành dưới dạng đồng Việt Nam hoặc ngoại tệ. Tất cả các nhà đầu tư chứng khoán trên thị trường đều có thể sở hữu trái phiếu này.
• Công trái xây dựng Tổ quốc: trái phiếu có kỳ hạn từ 01 năm, được phát hành dưới dạng đồng Việt Nam. Đây là công cụ huy động vốn của chính phủ để đầu tư xây dựng các công trình quan trọng, phục vụ chất lượng sản xuất cũng như nâng cao chất lượng đời sống người dân.

Tóm tắt:​

• Trái phiếu chính phủ là một công cụ giúp chính phủ huy động vốn nhằm cho các hoạt động cải thiện và xây dựng hạ tầng xã hội, tài trợ cho các dự án đầu tư của nhà nước hay kiểm soát cung tiền quốc gia.
• Giá thị trường của trái phiếu chính phủ biến động theo sự thay đổi của lãi suất. Khi lãi suất tăng, giá trái phiếu giảm.
• Trái phiếu chính phủ được bảo đảm bởi chính phủ của một quốc gia nên đây là một trong những khoản đầu tư an toàn nhất, do vậy tỷ suất sinh lợi thường là khá thấp.